Büyük Veri ve Sağlık Sektörü

Stanford Üniversitesinde tıp ve biyomühendislik alanlarında profesör olan Dr. Russ Altman ve arkadaşları geçen yıl çığır açan bir buluşa imza attılar. Paxil ve Pravachol ilaçları birlikte kullanıldıkları zaman hastalar üzerinde ürkütücü bir yan etki meydana getirdiği ortaya çıktı. Hastaların kan şeker oranlarını diyabetik seviyelere artırdıkları yapılan çalışma ile Dr. Russ Altman ve ekibi tarafından ortaya konulmuştur. Her iki ilaç ayrı ayrı olarak alındıkları zaman diyabetik yan etkileri olmadığı sonucuna varılmasından dolayı Amerika Gıda ve İlaç Yönetimi Kuruluşu (FDA) tarafından kullanımlarının uygunluğu onaylanmıştır.

Altman ve ekibi buluşlarını çok büyük veri setleri içinden istatistik analiz ve veri madenciliği tekniklerini kullanarak yapmışlardır. Analizlerini karşıt vaka raporlama sistemi (AERS) ve FDA tarafından klinikler, hastalar ve ilaç şirketlerinin 30 yıldan fazla bir süredir bilgilerinin toplandığı veritabanı kullanılarak yapılmıştır.

Bir diğer araştırmada Vioxx ilacının yan etkilerinin Kanada merkezli bir şirket olan Kaiser Permanente, 1,4 milyon hastadan gelen sağlık verilerini bir araya toplayıp analiz ederken ilginç bir ipucuna rastladı. Bu bulgu, COX-2 enzimini bloke ederek etkisini gösteren Vioxx isimli ağrı kesicinin; kalp krizi ve inme riskini artırdığını ortaya çıkardı ve ilacın piyasadan çekilmesine kadar giden süreci tetikledi. Yapılan araştırmada 1999-2003 tarihleri arasında ilacın kullanımından dolayı 27.000 kişide kalp durması nedeniyle ölümlere neden olduğu ispatlanmıştır. Milyonlarca veri içinde yer alan ufak ipuçları, doğru bir bakış açısıyla ortaya çıkarılmamış olsaydı büyük ihtimalle daha uzun yıllar ilacın ölümcül yan etkisinin farkına varılamayacaktı.

Güney Afrika’da araştırmacılar B vitamini kullanımı ile AIDS hastalığının ve HIV-Pozitif ölümlerinin daha gecikmeli bir şekilde olması arasında ilişki tespit ettiler. Bu o bölgelerde yaşayan insanların yaşam sürelerinin ve yaşam standartlarının daha fazla olabilmesi adına iyi bir çalışma olmuştur.

ABD’de bulunan Ulusal Perakende Veri İzleme Kuruluşu (NRDM) tarafından kendisine bağlı 21.000 üzerinde sağlık malzemeleri satan mağazalarında kısa dönem analizleri yapılarak hangi bölgelerde hangi tip ilaçlara gereksinim duyulacağı gibi verileri ilaç şirketleri ile paylaşarak ilaçların siparişler gelmeden önce tahmini olarak hazırlanıp sevk edilmesine yardımcı olmaktadır.

ABD Hastalıkları Önleme ve Kontrol Altına Alma Merkezi (CDC) , yakın zamanda “Amerika Birleşik Devletleri’nde Antibiyotik Direnç Tehditleri, 2013” isimli bir araştırma raporu yayınladı. Bu rapora göre antibiyotiğe dirençli mikro organizmalar hızla yayılmakta ve yaygın olarak kullanılan antibiyotiklerin çoğu yakın gelecekte enfeksiyonlar da işe yaramayacak. Raporda ABD için açıklanan sonuçlara bakacak olursak;

* 2013 yılında antibiyotik dirençli bakteri ve mantarların neden olduğu hastalık sayısı 2.049.442 ve en az 23.000 civarında ise ölümle sonuçlanmıştır.

* Clostridium difficile isimli bakteriden kaynaklı olarak 250.000 hastalanma ve 14.000 ölüm vakası kayıt altına alınmıştır.

* Antibiyotiklere dirençli enfeksiyonlar yüzünden Amerikan sağlık sistemi her yıl ortalama 35 milyar dolardan fazla ek harcama ve hastanede kalış günü uzaması dolayısıyla işgücü kaybına neden olmaktadır.Sağlık sisteminde biriken inanılmaz ölçekteki veriyi işlemek için birçok farklı teknolojinin bir arada çalışmasına ihtiyaç var.

Tahmine dayalı analizler, karar destek uygulamaları, veri madenciliği, algılayıcılardan gelen verilerin toplanması ve işin en önemli ayaklarından biri olan insan dilini kavrama konusundaki her türlü gelişimin; bu alanda önemli adımlara karşılık geleceğini öngörmek zor değil. Dünyada da bu yöne doğru atılmış farklı ve ilginç adımlarla karşılaşmak mümkün.

Örneğin insan dilini anlamaya en yakın sistem olan IBM Watson, bir sonraki işlerinden biri olarak tıp uzmanlığına soyunmaya hazırlanıyor. Milyonlarca hasta verisini, doktor değerlendirmesini ve literatürü belleğine yükleyeceksiniz, daha sonra şikâyeti anlatacaksınız:

“Hastanın karnında bacağa doğru yansıyan bir ağrı var, ribaund refleksi normal, birkaç gündür kendini halsiz hissediyor, iştahsızlık var ama midede şişkinlik yok.”

Watson bakacak, milyonlarca benzer teşhisle ve sonuçla karşılaştırma yapacak ve doktorun belki de bir antiasit verip göndereceği hastanın; bir de CA ihtimaline karşı değerlendirilmesini önerecek.

Amerika Ulusal Sağlık Enstitüsü 2012 yılından itibaren Uluslararası 1000 Gen Projesinden elde edilen tüm verilerin Amazon bulut altyapısında herkes için ücretsiz olarak erişime açmıştır. 200 terabyte büyüklüğünde olan bu projedeki verinin büyüklüğü büyük verinin ilk önemli örneğidir. Sağlık maliyetleri tüm ülkeler için sürdürülemez bir şekilde artmaktadır. Bugün ABD’nin sağlık için harcamış olduğu gayri safi milli hasılanın %17 gibi rakamlara ulaşmış durumdadır.

ABD sağlık harcamaları geçen 10 yıl içerisinde her yıl ortalama %5 civarında artış göstermiştir. Ve önümüzdeki 20 yıl için ülke borçlanma seviyesinin artmasında büyük rol oynayacağı hesaplanmaktadır. Kauffman tarafından hazırlanan raporda 59 sağlık yönetiminin yetersiz ve verimsiz olması, maliyet analizlerinin yapılamaması ve bilginin az olması nedeniyle her yıl ABD’de sağlığa harcanan 2,5 trilyon doların 700 milyon dolarını gereksiz yere olan harcamalar oluşturmaktadır.

Büyük oranda kabul edilen görüş sağlık harcamalarının artışı sürdürülemez olmasıdır. Amerikalılar için sağlık hizmetlerini bilgi teknolojilerini kullanarak gerçekleştirmek amacıyla ABD Başkanına hazırlanan rapor şunu önermektedir: Elektronik ortamda elde edilen, depolanan ve analiz edilen bilgiler vasıtasıyla daha kaliteli hasta bakımı gerçekleştirilecektir.

Dünya üzerindeki tüm ülkeler sağlık maliyetlerinin azaltılması ve sağlık hizmetlerinin daha verimli ve kaliteli verilmesi konusunda görüş birliği içerisindedir.

Büyük Veri analiz yöntemlerinin medikal alanda kullanılması özellikle kamu alanında var olan sağlık verisinin büyüklüğü göz önüne alındığında büyük faydalar sağlamaya başladığını yukarıdaki örnekler fazlasıyla göstermektedir. İngiltere Başbakanı David Cameron herkesin medikal kayıtlarının araştırma hastası olarak özel firmalara araştırma yapmaları için açılacağını ilan etmişti 61. Güvenlik nedeniyle isteyen hastaların bilgilerini paylaşmama isteklerinin gerçekleştirileceği ifade edildi. Buna ilaveten bilgilerin anonim veri olarak medikal firmalarla paylaşılacağı ve güvenlik riski içermeyeceği ifade edilmiştir.

Geleceğin hekimleri ilaç vermeyecek, insan vücudunun bakımı ile “hastalarına (müşterilerine)” yararlı olacak, diyet ve hastalık nedenleri ve hastalıkların önlenmesi için çalışacaklardır. ( Thomas A. Edison)

Ek olarak Büyük veri kullanımı artık günümüzde önemli ölçüde kullanılırken sağlık sektörü büyük verinin kullanımı ile çığır açan tek sektör değildir.

Kaynak:Büyük veri’nin kişiler ve kurumlar üzerindeki etkileri. ( Mustafa Doğan )